Động Từ Thức nằm trên địa bàn xã Nga Thiện, huyện Nga Sơn (Thanh Hóa) cạnh đường quốc lộ 10, cách thị trấn Phát Diệm (Ninh Bình) hơn 10 cây số về phía Tây Nam. Động dài khoảng 200 m, rộng hàng nghìn m2 và được đánh giá là một trong những hang động đẹp nhất xứ Thanh.
Ngoài ra, hang động gắn liền với nhân vật Từ Thức trong truyện dã sử Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ. Từ Thức quê ở Thanh Hóa, được hư cấu là đã gặp tiên ở hang động này.
Sử cũ chép, Từ Thức là một nhân vật lịch sử có thật sinh sống dưới thời Trần, thế kỷ XIV, làm quan ở Tiên Du, Bắc Ninh. Ông nổi danh là người thông minh, ham học, làm quan song luôn có lòng thương dân. Ông thường dành lương bổng mua thóc gạo phát chẩn cho dân những năm đói kém mất mùa.
Tương truyền, Từ Thức vốn thích ngao du sơn thủy, thưởng ngoạn phong cảnh và làm thơ. Trong một lần dự hội xem hoa, chàng bắt gặp một thiếu nữ tuyệt sắc giai nhân, khi ngắm hoa đã vô ý làm gãy cành mẫu đơn và bị nhà chùa giữ lại. Với tấm lòng nghĩa hiệp, chàng liền cởi chiếc áo gấm mặc ngoài để giúp người thiếu nữ chuộc tội. Sau đó, Từ Thức từ quan về quê để vui thú non nước.
Lối lên động có một cái gắm lâu đời, thân dây vắt ngang lối đi tạo nên những chiếc võng đung đưa trong gió. Theo truyền thuyết đây là nơi tiên giáng trần vui đùa.
Một hôm, trông ra cửa biển Thần Phù, chàng thấy có áng mây ngũ sắc kết thành hình hoa sen. Từ Thức bèn chèo thuyền ra phía núi và bước vào bên trong một hang động. Khi bước vào, chàng say đắm trước cảnh tiên bồng và biết được đây chính là nơi ở của nàng tiên hội hoa năm nào. Kể từ đó, chàng Từ Thức sánh duyên cùng nàng tiên Giáng Hương.
Suốt chiều sâu của động, có rất nhiều nhũ đá tạo thành những hình thù độc đáo và được gắn liền với truyền thuyết về Từ Thức và Giáng Hương. Động chính gồm có 2 phần, phần ngoài rộng, trần động hình vòng cung như một chiếc bát úp khổng lồ. Phía dưới vòng cung đó có một nhũ đá toả xuống trông như một trái đào tiên, nên động còn được gọi là động Bích Đào
Động Từ Thức được đánh giá là hang động đẹp nhất xứ Thanh, tương truyền nơi đây Từ Thức đã sánh duyên cùng nàng tiên Giáng Hương.
Trải qua hơn 600 năm qua, nhiều người vẫn coi động Từ Thức là dấu tích về tình yêu của Giáng Hương và Từ Thức như: buồng tắm của Giáng Hương và thư phòng của Từ Thức bằng đá.
Một dải đá màu lục lốm đốm, cùng một dải đá có những hình thù ếch nhái, là ao bèo trong sự tưởng nhớ quê hương của chàng thư sinh Từ Thức. Sau cảnh này là một ngã rẽ, một ngã theo tương truyền là đường lên cõi tiên của Từ Thức.
Nhiều du khách tò mò đến khám phá về mối tình duyên và chiêm ngưỡng vẻ đẹp nơi được coi là chốn bồng lai tiên cảnh này
Với hệ thống nhũ đá đa dạng, muôn hình muôn vẻ cùng với ánh sáng của ánh đèn màu, động Từ Thức hiện lên lung linh huyền ảo nên nhiều người ví nơi đây là chốn bồng lai tiên cảnh.
Năm 1992 hang động này được xếp hạng Di tích lịch sử cấp Quốc gia, mỗi năm nơi đây đón hàng nghìn du khách tới thăm quan, thỏa chí tò mò về câu chuyện tình duyên chốn tiên cảnh.
