TS Đinh Sơn Hùng, nguyên Phó viện trưởng viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM lo ngại khi các gói hỗ trợ thì nhiều mà kết quả giải ngân quá thấp, không hiệu quả, thì có nguy cơ bị ứ đọng vốn của nhà nước trong nền kinh tế, đồng nghĩa với việc làm cho hiệu quả sử dụng vốn trong nền kinh tế kém đi. Trong khi đó, PGS.TS Nguyễn Hồng Nga, Đại học Kinh tế - Luật TP.HCM lại cho rằng cần “cấp cứu” nhanh, kịp thời cho nền kinh tế.
Không nên hỗ trợ ồ ạt
PV: Gói hỗ trợ tín dụng lần 1 với tổng số tiền 250.000 tỉ đồng đã được triển khai thực hiện, được xem là một trong bảy nhóm giải pháp chính được nêu trong chỉ thị của Chính phủ nhằm cấp bách tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, sau nhiều tháng triển khai, theo tính toán của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cho đến giữa tháng 9, chỉ có khoảng 3% doanh nghiệp nhận được hỗ trợ từ gói 250.000 tỉ này.
Trong khi gói cứu trợ lần một chưa được giải ngân một cách hiệu quả thì gói hỗ trợ lần thứ hai ước tính khoảng 70.000 - 90.000 tỉ đồng đã được bàn tới. Ông đánh giá thế nào về động thái trên?
PGS.TS Nguyễn Hồng Nga: Việc chính phủ sử dụng chính sách tiền tệ thông qua giải pháp hỗ trợ lãi suất là rất cần thiết trong bối cảnh Covid-19, bởi bàn tay vô hình rất khó vận hành trôi chảy trong tình hình phức tạp hiện nay trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Tuy nhiên, không phải gói hỗ trợ nào cũng đạt được hiệu quả và vận hành một cách trơn tru như mong muốn. Do vậy, theo quan điểm cá nhân, việc gói hỗ trợ tín dụng thứ nhất thực hiện chưa hiệu quả cho thấy có bất cập trong việc triển khai, do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Điều này dẫn đến chính phủ phải thực hiện gói hỗ trợ thứ hai, sau khi xem xét lại bối cảnh hiện tại và trong điều kiện mới. Điều này khẳng định sự nhất quán của chính phủ trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp từ nay đến cuối năm 2020. Điều này có nguyên do của nó bởi khi chỉ có 3% doanh nghiệp nhận được hỗ trợ thì coi như gói hỗ trợ thứ nhất gần như là không đạt hiệu quả, nên việc “cấp cứu” các doanh nghiệp cần làm nhanh và kịp thời và nếu thành công sẽ là điểm sáng của thế giới.
TS Đinh Sơn Hùng: Trước hết tôi muốn làm rõ sự không hiệu quả của gói hỗ trợ lần thứ nhất là do nguyên nhân gì? Vướng mắc trong việc thiết kế chính sách hỗ trợ không phù hợp với thực tế, hay do vướng mắc trong thủ tục nhiêu khê, phức tạp khiến doanh nghiệp không thể tiếp cận được, điều này phải được làm rõ.
Trên thực tế, từ xưa tới nay chúng ta có rất nhiều các gói hỗ trợ nhưng lần nào cũng vậy, chính sách hỗ trợ hầu hết đều thông qua ngân hàng và đều mắc ở đó. Vì thế, việc cần làm sau khi thực hiện gói hỗ trợ lần thứ nhất không thành công là phải giải mã được điểm mắc này. Phải trả lời cho được câu hỏi vì sao nhà nước có tiền, mong muốn được giải ngân, doanh nghiệp rất cần tiền mà lại chỉ có 3% doanh nghiệp tiếp cận được, vậy vấn đề ở đây là gì và lý do vì sao?
Vấn đề tiếp là gói hỗ trợ lần thứ nhất với tốc độ giải ngân chậm chạp như vậy, hiệu quả thấp như vậy, thì có triển khai tiếp không? Và muốn triển khai được thì các điểm mắc trước đó sẽ phải được tháo gỡ ra sao? Tôi chưa thấy bàn tới việc này mà đã tính tới gói hỗ trợ thứ hai là hơi vội vàng.
Khi các gói hỗ trợ cứ chồng hỗ trợ mà kết quả giải ngân quá thấp, không hiệu quả thì nguy cơ bị ứ đọng vốn của nhà nước trong nền kinh tế, cũng đồng nghĩa với việc làm cho hiệu quả sử dụng vốn trong nền kinh tế ngày càng kém đi. Vì thế, cần phải giải quyết triệt để những vướng mắc của gói hỗ trợ lần thứ nhất, đồng thời đẩy mạnh tốc độ giải ngân cho bằng hết nguồn vốn của gói hỗ trợ này, tiếp đến mới tính tới việc thực hiện gói hỗ trợ thứ hai.
PV: Gói hỗ trợ lần hai được đưa ra vẫn với mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn trong sản xuất kinh doanh, bảo đảm an sinh xã hội, ứng phó dịch bệnh Covid-19, nhưng đối tượng được hưởng thụ chính sách lần này mở rộng hơn lần 1.
Theo đó, doanh nghiệp vừa và nhỏ; hợp tác xã, tổ hợp tác; hộ kinh doanh; người lao động tại khu vực nông thôn sẽ được Ngân hàng Chính sách xã hội hỗ trợ lãi vay 3,96%, bằng một nửa lãi suất vay đối với hộ nghèo, trong vòng 12 tháng.
Các cơ sở sản xuất kinh doanh được vay mức tối đa 2 tỉ đồng và 100 triệu đồng đối với người lao động. Nếu mục tiêu hỗ trợ cũng như cách thức thực hiện vẫn như lần 1, chỉ khác nhau về quy mô gói hỗ trợ, thì ông có kỳ vọng hơn vào tính hiệu quả của gói hỗ trợ lần 2 không? Vì sao?
PGS.TS Nguyễn Hồng Nga: Mục tiêu của các gói hỗ trợ là rất rõ ràng, đó là trợ giúp các doanh nghiệp trong giai đoạn khó khăn này, để ít nhất các doanh nghiệp cầm cự và sau cơn mưa trời lại sáng. Tuy nhiên nếu cách thức thực hiện không thay đổi thì e rằng kết cục của gói thứ hai đã được báo trước.
Đừng để xảy ra hiện tượng “bình mới rượu cũ”. Cho dù kích thước gói hỗ trợ đã được nới lỏng, nhưng chúng ta cần thay đổi cách thức thực hiện cũng như hình thức hỗ trợ để đảm bảo gói hỗ trợ đến đúng đối tượng, đúng thời điểm và đúng liều lượng, nếu chúng ta có thể lượng hóa được đối tượng thụ hưởng.
TS Đinh Sơn Hùng: Tiền của ngân sách không phải là vô hạn và khi đồng vốn bị ứ đọng trong nền kinh tế sẽ khiến hiệu quả sử dụng vốn không cao. Những lĩnh vực đang rất cần vốn lại không có để phát triển, ví dụ như các dự án cao tốc Bắc – Nam, sân bay Long Thành… trong khi một lượng vốn rất lớn đang được đổ ra nhằm mục đích hỗ trợ thì lại không hiệu quả, vì thế phải xem xét rất thận trọng trước khi tung ra các gói hỗ trợ mới để tránh lãng phí.
Không nên ồ ạt tung ra các gói hỗ trợ khi mà gói hỗ trợ lần thứ nhất còn làm chưa xong. Cần hiểu rõ vướng mắc ở đây là khâu thiết kế chính sách chưa phù hợp thực tế, các điều kiện, thủ tục phức tạp, nhiêu khê, chứ không phải do doanh nghiệp, vì vậy cần phải xử lý cho xong những vướng mắc trên để việc giải ngân hiệu quả hơn. Nếu chưa làm được việc này, có tung ra gói hỗ trợ lần 1, lần 2 hay lần thứ n thì vẫn không hiệu quả.
Chi tiêu không hiệu quả, nợ tăng
PV: Nhiều chuyên gia từng đưa ra khuyến cáo không nên thực hiện gói hỗ trợ lần hai bởi việc triển khai gói hỗ trợ lần thứ nhất không hiệu quả là do thiết kế chính sách chưa phù hợp, không giúp giảm nhiều chi phí cho doanh nghiệp, không khuyến khích doanh nghiệp duy trì việc làm, vì thế chính sách tiền tệ, cụ thể là công cụ lãi suất trong thời điểm hiện nay sẽ ít hiệu quả. Việc tính toán dùng tiền vào thời điểm nào và mức độ ra sao cần được cân nhắc kỹ, vì chính sách tiền tệ còn đối mặt với ràng buộc về lạm phát và tỷ giá. Ông có chia sẻ quan điểm đó không và vì sao?
PGS.TS Nguyễn Hồng Nga: Việc gói hỗ trợ tín dụng thứ nhất hầu như không hiệu quả, như trên đã phân tích có nhiều lý do khác nhau, trong đó vấn đề phát sinh do thủ tục phức tạp, phiền hà và gây ra nhiều chi phí giao dịch cho các doanh nghiệp được hỗ trợ.
Tôi không đồng ý với quan điểm cho rằng không nên đưa ra gói hỗ trợ lần hai, bởi thông qua thất bại chúng ta học được bài học để thành công trong các gói tiếp theo. Tất nhiên, mục tiêu vẫn không đổi, nhưng cách thức thực hiện và thủ tục hỗ trợ cần thông thoáng, đơn giản hơn và không để sót các doanh nghiệp cần được hỗ trợ.
Tuy nhiên, để gói thứ hai đạt hiệu quả thì phải có địa chỉ hỗ trợ rõ ràng, quy trình hỗ trợ nhẹ nhàng và các cơ quan có trách nhiệm thực thi chính sách phải làm việc khẩn trương, mạch lạc trong việc hỗ trợ cho các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Ngoài ra, chính sách hỗ trợ chi phí cho doanh nghiệp cũng kém hiệu quả do thủ tục rối rắm và các điều kiện ngặt nghèo. Cụ thể, theo Nghị quyết 42, người sử dụng lao động bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 dẫn đến phải giảm từ 50% lao động tham gia bảo hiểm xã hội trở lên mới được hỗ trợ vay vốn với lãi suất 0% để trả lương cho người lao động.
Tuy nhiên, để được tiếp cận được gói vay này, doanh nghiệp phải có từ 20-30% người lao động trở lên đang tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc ngừng việc từ 1 tháng trở lên; doanh nghiệp phải trả trước tối thiểu 50% tiền lương ngừng việc cho người lao động trong khoảng thời gian từ ngày 1/4/2020 đến hết ngày 30/6/2020. Điều này dẫn tới số doanh nghiệp tiếp cận được gói tín dụng rất hạn chế.
Hơn nữa, hiện nay chúng ta không nên quá lo lắng về lạm phát và tỷ giá. Nếu việc hỗ trợ các doanh nghiệp và nền kinh tế thành công và trở lại quĩ đạo như trước Covid-19 thì việc đánh đổi giữa tăng trưởng, tồn tại và phát triển của nền kinh tế với lạm phát vừa phải và tỷ giá hơi bất lợi cũng là một điều đáng thực hiện.
TS Đinh Sơn Hùng: Không sai, tất cả những gì tôi phân tích cũng đều nhằm hướng tới những lo ngại trên. Thực hiện hỗ trợ là phải nhấn mạnh tới hiệu quả của nó, không phải hỗ trợ để lấy thành tích, vì chính sách tài khóa, tiền tệ có liên quan mật thiết tới lạm phát và tỷ giá.
Nếu tiền được giải ngân và lưu thông trong nền kinh tế nhưng không mang lại hiệu quả thì sẽ dẫn tới lạm phát, gây ảnh hưởng tới chính sách tỷ giá, tác động tiêu cực tới chính sách xuất khẩu của Việt Nam. Vì vậy, việc sử dụng đồng tiền thế nào, sử dụng bao nhiêu, sử dụng thời điểm nào phải cân nhắc rất thận trọng.
Ngoài ra, tôi cũng muốn làm rõ thêm mục đích thực hiện các gói hỗ trợ có nằm trong chiến lược thúc đẩy tăng trưởng hay không. Bởi, trong bối cảnh khó khăn của dịch bệnh, kinh tế trì trệ, thì giải ngân đầu tư công chính là một giải pháp giúp cứu tăng trưởng trong nước.
Giải ngân ở đây không cứ là đầu tư vào các dự án xây dựng hạ tầng giao thông, hạ tầng xã hội, mà việc giải ngân qua các gói hỗ trợ cũng chính là một hình thức giải ngân. Nói cách khác, các gói hỗ trợ chính là một hình thức đầu tư, càng nhiều gói hỗ trợ thì lượng vốn được giải phóng càng lớn.
PV: Ở phạm vi thế giới đã xảy ra tình trạng nợ công tăng cao vì Covid-19, khi các gói kích thích chi tiêu khổng lồ có thể giúp giảm bớt thiệt hại do đại dịch gây ra nhưng hậu quả để lại là núi nợ khổng lồ.
Nhật báo phố Wall (Wall Street Journal) dẫn số liệu của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cho biết tỷ lệ nợ trên tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của các nền kinh tế lớn đã lên tới 128%, vượt qua con số kỷ lục 124% năm 1946, hậu Thế chiến II. Các thị trường mới nổi thậm chí phải đối mặt với tình trạng nghiêm trọng hơn các nước tiên tiến. IMF dự báo tỷ lệ nợ trên GDP của 40 nền kinh tế mới nổi sẽ tăng mạnh trong năm nay.
Điều này dẫn tới lo ngại khi cuộc chiến chống dịch bệnh thành công, thì nợ công cao sẽ khiến các nền kinh tế mới nổi dễ bị tổn thương về tài chính, từ đó có thể châm ngòi cho một cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu khác. Việt Nam có cần lo ngại điều này không? Việt Nam nên cẩn trọng thế nào, thưa ông?
PGS.TS Nguyễn Hồng Nga: Thực ra việc nợ công tăng cao không đáng quan ngại nếu chúng ta sử dụng các gói hỗ trợ hiệu quả và đúng đối tượng. Nếu các gói hỗ trợ thành công thì việc giảm nợ công là điều hiển nhiên, khi các doanh nghiệp đã sống sót qua khủng hoảng và khả năng tồn tại và phát triển là điều có thể mong đợi.
Hơn nữa, theo tính toán của các chuyên gia kinh tế, năm 2019, thu ngân sách nhà nước vượt chỉ tiêu 10% (gần 140 ngàn tỉ đồng) và tiết kiệm 10% nguồn chi thường xuyên (khoảng gần 100 ngàn tỉ) theo chỉ đạo của Thủ tướng chính phủ, do đó chúng ta có khoảng 240 ngàn tỉ đồng hỗ trợ mà chưa cần sử dụng nhiều ngân sách nhà nước năm 2020. Cho nên nếu chúng ta sử dụng hiệu quả gói hỗ trợ thứ nhất thì ít ảnh hưởng đến nợ công, ít nhất là đến hết năm 2020. Nếu chúng ta sử dụng tiếp gói hỗ trợ thứ hai vào khoảng hơn 3 tỉ USD thì điều này cũng không tác động lớn đến lạm phát, tỷ giá và nợ công.
TS Đinh Sơn Hùng: Như tôi đã nói, nếu coi các gói hỗ trợ như một hình thức đầu tư công, nhà nước là chủ đầu tư, thì rõ ràng những lo ngại trên thế giới cũng chính là lo ngại của Việt Nam. Để có được tiền đầu tư chắc chắc sẽ phải huy động vốn từ rất nhiều nguồn, ví dụ như huy động từ dòng tiền nhàn rỗi trong dân, phải phát hành trái phiếu… Nếu chi tiêu quá nhiều mà không mang lại hiệu quả thì sớm muộn cũng phải đi vay nợ, như vậy sẽ làm nợ công tăng lên. Việt Nam không nằm ngoài quy luật này, vì thế những lo ngại trên là đúng và cần phải tính tới để tránh bị sốc sau khi dịch bệnh đã qua đi.
PV: Trong bối cảnh gói hỗ trợ lần hai đã được khởi động, thì cần phải thực hiện thế nào cho hiệu quả?
PGS.TS Nguyễn Hồng Nga: Theo cá nhân tôi, chúng ta nên chấm dứt gói thứ nhất để dồn tiền cho gói hỗ trợ thứ hai bởi thời gian thực hiện phải hết sức khẩn trương và hiệu quả trong ngắn và dài hạn.
Để thực hiện hiệu quả gói hỗ trợ thứ hai, cần làm một số điều sau đây:
Thứ nhất, chính phủ cần có những gói hỗ trợ nhỏ kiểu tín dụng vi mô cho các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ với những điều kiện ràng buộc đơn giản, minh bạch.
Thứ hai, nên để một vài ngân hàng quốc doanh và ngân hàng tư nhân lớn và có uy tín thực hiện những gói hỗ trợ tín dụng này.
Thứ ba, cần mở rộng hơn các đối tượng được thụ hưởng theo Quyết định 32/2020/QĐ-TTg.
Thứ tư, đơn giản đến mức tối đa các thủ tục hỗ trợ, đồng thời giám sát chặt chẽ các hành vi nhũng nhiễu của các cán bộ thực thi chính sách.
Thứ năm, cần xác định rõ thời hạn, số vốn vay, nhất là vay trung và dài hạn để các doanh nghiệp chủ động hơn trong việc sử dụng gói hỗ trợ lần hai.
Thứ sáu, chấp nhận cho các doanh nghiệp yếu kém thực hiện thủ tục phá sản và tập trung đánh giá các doanh nghiệp khó khăn nhưng có tiềm năng tồn tại và phát triển sau Covid-19 để việc hỗ trợ không quá dàn trải, khó kiểm soát và chi hỗ trợ không đúng đối tượng.
Thứ bảy, việc minh bạch và trách nhiệm giải trình các gói hỗ trợ là cần thiết nhưng không quá cứng nhắc để cán bộ thực hiện không đùn đẩy trách nhiệm và dũng cảm thực hiện nhiệm vụ đặc biệt trong năm đặc biệt và thời điểm đặc biệt này.
TS Đinh Sơn Hùng: Tôi vẫn nhắc lại cần phải đánh giá, xem xét lại cách thiết kế các chính sách hỗ trợ hiện nay làm sao cho thiết thực, thực tế, sau khi giải ngân được các gói hỗ trợ sẽ phải tính tới các giải pháp làm sao để số tiền đã được giải ngân đó được sử dụng hiệu quả nhất.
Trong bối cảnh hiện nay, thay vì tiếp tục triển khai gói hỗ trợ lần hai thì nên tập trung giải ngân hết gói hỗ trợ lần thứ nhất, sau đó quay lại làm tiếp gói hỗ trợ lần hai, như vậy sẽ hiệu quả hơn.
PV: Xin cảm ơn ông!
