Phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh 1930 – 1931 vừa mới được tái hiện trên sân khấu tuồng. Điều thú vị ở đây là Nhà hát Tuồng Việt Nam đã mạnh dạn giao vai trò này cho thế hệ nghệ sĩ 9X trẻ măng kể câu chuyện cách mạng diễn ra cách đây... 90 năm một cách hào hùng và xúc động.
Dù còn rất trẻ song các nghệ sĩ như Kim Ngân và Tuấn Hiệp đã khiến khán giả rơi nước mắt khi hóa thân vào những nhân vật vai diễn mẹ Lê, anh Lê trong vở tuồng “Tình mẹ”. Ảnh: Bình Thanh.
Non tơ câu hát, tiếng đàn
Tối 3/3, rạp Hồng Hà, Hà Nội mở cửa đón khách với vở tuồng hiện đại “Tình mẹ”. Thật bất ngờ khi giữa thời điểm dịch Covid-19 hoành hành vậy mà rất đông khán giả sau khi được đo thân nhiệt, rửa tay khô từ cửa rạp đã đeo khẩu trang suốt hơn hai tiếng để thưởng thức vở tuồng hiện đại này.
“Tình mẹ” (tác giả: thùy Linh – Hoàng Đức Anh, đạo diễn: Lưu Chi Lăng) là vở tuồng đã từng được Nhà hát Tuồng Việt Nam dàn dựng cách đây 49 năm (năm 1971). Đây là vở diễn nổi tiếng thời đó và được nhiều thế hệ nghệ sĩ của nhà hát biểu diễn, trong đó có những nghệ sĩ danh tiếng như: NSND Bạch Trà (mẹ Lê), NSND Mẫn Thu (cô Lý), NDND Lê Tiến Thọ (anh Lê), NSND Hoàng Khiềm (chánh mật thám)...
Thế nhưng, sau gần 50 năm trở lại với khán giả qua bản biên tập và phục dựng của NSND Hoàng Khiềm, “Tình mẹ” không còn được “bảo đảm” bởi những nghệ sĩ danh tiếng năm xưa hay những nghệ sĩ đã thành danh hôm nay. Trái lại, những nhân vật như mẹ Lê, cô Lý, anh Lê, ông Bền, huyện Thành đều là những gương mặt lạ lẫm...
Điều càng lạ hơn nữa là hầu hết các bạn trẻ này đều là thế hệ nghệ sĩ 9X (quãng từ 1997 - 1999). Họ mới tốt nghiệp lớp diễn viên, nhạc công tuồng hệ Trung cấp - K.34, khóa 2014 - 2018 thuộc Dự án liên kết đào tạo của Trường ĐHSKĐA Hà Nội và Nhà hát Tuồng Việt.
Đã thế, đồng hành với mỗi câu hát, vũ điệu của họ là những tiếng trống, tiếng kèn, tiếng đàn cò... vang lên cũng không phải từ những tay đàn, tay trống cự phách mà là từ những nhạc công cũng rất non tơ khi mới ở độ tuổi đôi mươi.
Cũng bởi tất cả đều... non tơ nên khán giả đã không khỏi bồi hồi khi dõi theo từng ngón đàn, câu hát của những nghệ sĩ 9X này. Bà mẹ Lê – Kim Ngân dù được hóa trang mặt xạm đen, mái tóc bạc, hàm răng đen, nhưng vẫn không thể che được gương mặt búng sữa của cô gái vừa tròn tuổi đôi mươi.
Những anh Lê hay chị Lý, ông Bền, huyện Thành có phần chững chạc hơn khi các nghệ sĩ thủ vai (Tuấn Hiệp, Thanh Phương, Hán Phương, Đình Tiến) có phần nhỉnh về tuổi tác nhưng vẫn còn đó những nét hồn nhiên mà lóng ngóng trong mỗi điệu bộ diễn xuất, xử lý sân khấu.
Rồi thì, câu hát chuyển điệu của họ có phần phô và chênh. Tiếng đàn, nhịp trống, tiếng kèn...có phần xao nhãng, mênh mông. Thế nhưng, bằng những non tơ ấy họ cứ thế say sưa nhập vai, say sưa kể chuyện khiến khán giả vừa cất tiếng xì xào thì đã nước mắt rưng rưng...
Xúc động từ sự tươi trẻ
Màn nhung vừa mở, khán giả đã không khỏi ồ lên khi mẹ Lê xuất hiện trên sân khấu vì gương mặt chẳng hề có một nếp nhăn. Nhưng rồi, dứt sau tiếng ồ là những giây phút lắng lại khi nghe lời độc thoại thổn thức rất bà mẹ của Kim Ngân.
Đấy là nỗi lòng của một bà mẹ phải sống trong cảnh một cổ hai tròng (năm 1930) nơi làng quê nghèo xứ Nghệ. Mới lúc trước nghe con thơ kêu đói thì lúc sau mẹ lại mong ngóng cậu con trai – anh Lê bỏ làng đi làm ăn xa trở về vừa để sớm tối mẹ con rau cháo có nhau vừa để sớm dựng vợ (cô Lý) cho bà có cháu bế cháu bồng.
Mới lúc trước mẹ bàng hoàng đau xót khi hay tin con trai bỏ mạng nơi bến sông quê thì lúc sau mẹ lại mạnh mẽ, kiên trung giấu vòng tay khát khao được ôm con vào lòng sau bao năm trời xa cách mà nay trở về phải thay hình đổi dạng, không dám nhận mẹ, nhận người yêu để hoạt động cách mạng.
Và đặc biệt giữa giây phút đối đầu sinh tử với kẻ thù, mẹ nén cả nỗi lòng thao thiết gọi tên con và tình nguyện hiến dâng cả sự sống của con cho lý tưởng cách mạng. Mỗi phân cảnh ấy, mẹ Lê của Kim Ngân đã khiến bao người phải lén lau nước mắt không chỉ vì nỗi xót xa mà còn vì niềm tự hào, kiêu hãnh khi nghĩ về những bà mẹ Việt Nam anh hùng bất tử.
Rồi thì, nơi làng quê ấy dần nhóm lên những ngọn lửa cách mạng từ những hạt giống đỏ như anh Lê… Đến cả cô Lý cũng thế - một cô Lý Thanh Phương có đôi mắt lúng liếng mà can trường trước những thử thách của tình yêu để dũng cảm, kiên cường tham gia cách mạng.
Thế nên, xuyên suốt từ đầu đến cuối của vở tuồng “Tình mẹ” luôn là những giây phút nén lòng của những người chiến sĩ cách mạng như anh Lê, mẹ Lê, cô Lý... được những nghệ sĩ 9x sắm vai nên truyền đến khán giả biết bao xúc động của sự tươi trẻ. Những nén lòng ấy thật nghẹn ngào mà lại kiêu hãnh trước câu hỏi:
“... Người cách mạng cứ khổ đau mãi mãi/ Suốt cuộc đời không hạnh phúc sao anh?” với lời đáp không thể hào sảng hơn: “Có chứ, hạnh phúc của chúng ta là: Trong tăm tối được nhìn ra ánh sáng/ Giữa đêm đen thấy trước ánh bình minh/ Và nhóm lên ngọn lửa của lòng tin/ Cho những người đi tìm lý tưởng...”.
“Tôi đã từng xem vở tuồng “Tình mẹ” cách đây gần 50 năm với sự xúc động nghẹn ngào khi được các nghệ sĩ tài danh của Nhà hát Tuồng Việt Nam thể hiện. Thêm lần này, sự xúc động ấy vẫn vẹn nguyên dù rằng qua phiên bản của các nghệ sĩ rất trẻ.
Tôi đã không khỏi ngạc nhiên vì các em là một thế hệ hoàn toàn mới, được sinh ra khi đất nước đã hòa bình và có cuộc sống đủ đầy thế mà vẫn có thể tái hiện phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh diễn ra cách đây 90 năm vẫn rất chân thực, xúc động như thế”, bà Nguyễn Thị Nga (Cầu Giấy) bày tỏ.
Miệt mài hướng dẫn những mẹ Lê, anh Lê, cô Lý... là những nghệ sĩ mới bước vào tuổi đôi mươi cho vở diễn “Tình mẹ”, NSND Hoàng Khiềm chia sẻ rằng ông tin tưởng vào họ, dù rằng nếu mà nói là thực sự hài lòng thì chưa hẳn.
Theo ông, dù là lớp nghệ sĩ mới ra trường, kinh nghiệm sân khấu chưa có, bỡ ngỡ đủ điều... song ông thấy được ở họ khá đồng đều về hát, diễn cùng những khả năng tiềm ẩn mà nếu được động viên, tạo điều kiện cho họ biểu diễn thường xuyên để họ tập trung vào nghề, yêu nghề hơn thì chắc chắn những khả năng ấy được bộc lộ và trở thành thế hệ kế cận giữ nghiệp tổ của nghệ thuật Tuồng truyền thống.
