Cá mập xuất hiện cách đây hơn 420 triệu năm được coi là quái vật biển khơi gây ác mộng cho biết bao loài cá nhỏ và cả con người. Nhưng hệ sinh thái đại dương sẽ ra sao nếu không còn chúng?
Từ 63 tới 273 triệu cá mập đã mất mạng vì con người trong năm 2010. Ảnh: oceancrusaders.org.
Cá mập được cho là xuất hiện cách đây hơn 420 triệu năm, trước cả thời kỳ xuất hiện khủng long.
Cá sở hữu bộ thính giác cực nhạy có thể nghe thấy con mồi từ khoảng cách lên đến 900 mét. Đặc điểm này làm cho cá mập là một trong những loài động vật ăn thịt đáng sợ nhất của đại dương. Cá mập trắng lớn ăn 11 tấn lương thực mỗi năm.
Phần lớn người ta thường nghĩ rằng là cá mập đẻ con. Trên thực tế một con cá mập cái đến giai đoạn trưởng thành có thể đẻ những quả trứng có kích thước lên tới 14 inches (35 cm) tương đương với một chiếc pizza cỡ lớn, trứng được nuôi dưỡng trong cơ thể mẹ cho tới khi nở. Cá mập là loài vật đẻ trứng có kích thước lớn nhất thế giới.
Cá mập - mắt xích quan trong giúp hệ sinh thái biển cân bằng
Theo các nghiên cứu khoa học, Cá mập thuộc lớp cá Sụn, sống ở tất cả các đại dương, khu vực ngập mặn, rạn san hô, vùng Bắc cực.
Chúng gồm nhiều loài khác nhau, kích thước từ 30cm như cá mập Pygmy đến hơn 12m như cá mập voi. Tuy nhiên, phần lớn chúng ta đều sợ hãi loài cá mập trắng (Carcharodon carcharias), nổi tiếng là loài hung dữ và thường tấn công người.
"bất kể là loài cá mập nào, kích thước ra sao thì chúng đều là động vật ăn thịt nên đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với môi trường sống của chúng", Jenny Bortoluzzi, nghiên cứu sinh Khoa Động vật học, Đại học Trinity Dublin (Ireland) cho biết.
Cá mập dễ dàng săn những con cá nhỏ và ốm yếu hơn, nhờ vậy đảm bảo được một quần thể cá khỏe mạnh trong quy mô phù hợp với môi trường sống đó. Thông qua sự hiện diện của mình, chúng thậm chí có thể giúp bảo vệ hệ sinh thái đó. Chẳng hạn như loài cá mập hổ (Galeocerdo cuvier) thường bơi xung quanh khu vực đồng cỏ biển sẽ khiến những con rùa sợ hãi không đến gần thảm thực vật này.
Các nhà khoa học thuộc Phòng thí nghiệm Hàng hải Moss Landing (California, Mỹ) cho rằng, cá mập cũng đóng vai trò quan trọng với việc điều tiết, sản xuất oxy trong đại dương khi ăn cá con - những loài đi săn những sinh vật phù du tạo ra oxy.
Cá mập cũng là mắt xích quan trọng khác trong mạng lưới thức ăn đại dương: chúng là thức ăn cho một số động vật ăn thịt biển khác như cá mập chó Genie, bạch tuộc.
Những con cá mập di cư, chẳng hạn như cá mập sọc trắng (Carcharhinus amblyrhynchos) cung cấp dinh dưỡng cho các sinh vật ở những nơi chúng đi qua nhờ việc thải phân giàu nitơ.
Bên cạnh đó, môi trường sinh thái tại các rạn san hô sẽ mất đi sự cân bằng nếu cá mập không còn tồn tại.
"Nếu những con cá mập biến mất, các loài cá nhỏ sinh sôi nảy nở, phát triển mạnh vì không có kẻ thù. Khi ấy, thức ăn của chúng là sinh vật phù du, vi sinh vật, tôm nhỏ sẽ bị chén sạch. Thức ăn không đủ, cuối cùng một vài loài sẽ chết đói", Toby Daly-Engel, giám đốc Phòng thí nghiệm bảo tồn cá mập tại Florida Tech cho biết.
Khi kịch bản đó xảy ra, tảo và vi khuẩn sẽ xâm lấn rạn san hô khiến nó không thể quang hợp. San hô sẽ chết, chỉ còn lại bộ xương của nó, cuối cùng biến thành đá vôi. Tiếp đến là các loài động vật khác sống nhờ vào rạn san hô như sao biển và nhím biển cũng sẽ chết.
Các em học sinh học về động vật biển sẽ không biết về một loạt các loài khác nhau như cá mập, cá voi, động vật không xương sống, động vật thân mềm... mà sẽ chỉ tóm gọn trong chưa đến 10 loài. Đại dương sẽ chẳng còn là một thế giới kỳ thú, bí ẩn nữa mà trở nên đơn giản dễ hiểu đến nhàm chán.
Và cuối cùng, hệ sinh thái biển không cân bằng, con người cũng sẽ không có đủ thức ăn.
Con người giết khoảng 100 triệu cá mập mỗi năm
Tuy quan trọng là thế, nhưng theo thống kê của Smithsonian Chanel, khoảng 25% loài cá mập hiện đang bị đe dọa tuyệt chủng.
Nguyên nhân bởi chúng sinh ít con và lâu lớn. Nhiều loài sống ở rừng ngập mặn cũng phải đối mặt với việc mất môi trường sống khi rừng bị phá hủy để xây dựng khu dân cư.
Có nhiều quy định, điều luật và công ước quốc tế như "Công ước về buôn bán các loài động thực vật hoang dã có nguy cơ tuyệt chủng" phần nào giúp bảo vệ các quần thể dễ bị tổn thương. Nhưng nhiều loài cá mập ít được biết đến thì không được bảo vệ.
Tiến sĩ Demian Chapman - một nhà nghiên cứu của Đại học Stone Brook tại thành phố New York, Mỹ - cùng các đồng nghiệp đã thực hiện một cuộc khảo sát kỹ lưỡng để tính toán chính xác số lượng cá mập bị giết, BBC đưa tin. Họ nhận thấy chênh lệch số lượng giữa các báo cáo trước đây rất lớn. Chẳng hạn, trong năm 2012, từ 63 tới 273 triệu con cá mập đã mất mạng.
"Nếu tính trung bình, số lượng cá mập bị giết mỗi năm lên tới 100 triệu con. Đây là con số ước tính sát thực tế nhất mà chúng ta từng có", Chapman phát biểu.
"Rất nhiều loài cá mập bị đánh bắt cá mập cần tới hơn 10 năm để đạt tới tuổi sinh sản. Như vậy tốc độ sinh sản của chúng sẽ không thể đuổi kịp tốc độ mà loài người loại bỏ chúng ra khỏi đại dương", Chapman nói.
Nhu cầu đối với súp vi cá mập là động lực lớn nhất của hoạt động bắt cá mập. Súp vi cá mập được coi là món ăn cao cấp của nhiều người trên thế
