Vì sao Thổ Nhĩ Kỳ mở chiến dịch quân sự ở Syria? Tại sao Mỹ rời đi? Làm cách nào người Kurd giành được nhiều lãnh địa như vậy? NY Times nêu ra một số vấn đề chính liên quan.
ảnh minh họa
Việc Thổ Nhĩ Kỳ kéo quân sang truy kích người Kurd ở miền bắc Syria đã làm phức tạp thêm một cuộc chiến vốn đã vô cùng hỗn loạn.
Những gì bắt đầu cách đây 8 năm như một làn sóng phi bạo lực phản đối chính phủ Syria đã biến thành một cuộc xung đột quốc tế, giữa hàng chục phe nhóm địa phương, tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) và một số quốc gia bên ngoài.
Chiến binh Syria được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn khai hỏa trong các cuộc đụng độ ở thị trấn Ras al-Ain ngày 13/10, khi Ankara cùng các đồng minh tấn công các thị trấn người Kurd ở đông bắc Syria.
Giờ đây, một đồng minh của Mỹ lại đang tấn công một lực lượng đã chiến đấu cùng người Mỹ trong nhiều năm. Và phần còn lại của thế giới lo lắng dõi theo ngả rẽ bất ngờ của cuộc chiến.
Người Kurd – tâm điểm
Người Kurd là dân tộc thiểu số lớn nhất ở Syria, chiếm khoảng 5-10% trong tổng số 21 triệu dân số nước này năm 2011. Họ sống hầu hết ở miền bắc đất nước, giáp biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ, cùng với người Ảrập và một số nhóm người thiểu số khác.
Người Kurd còn sinh sống cả ở Thổ Nhĩ Kỳ, Iraq và Iran nhưng không nhiều.
Vì sao người Kurd Syria dính đến cuộc chiến?
Khi những cuộc biểu tình hòa bình chống lại Tổng thống Bashar al-Assad chuyển thành một cuộc nội chiến vũ trang năm 2011 và 2012, nhiều phe nhóm khác nhau tranh giành sự kiểm soát ở Syria. Trong số này có cả các lực lượng ủng hộ chính phủ, quân nổi dậy đòi thành lập một nhà nước dân chủ, các nhóm cực đoan Hồi giáo và các nhóm phiến quân thuộc nhiều cộng đồng thiểu số và tôn giáo khác nhau muốn bảo vệ khu vực của mình.
Trong số đó có một số nhóm dân quân người Kurd, mạnh nhất là Các đơn vị Bảo vệ Nhân dân Kurd (viết tắt là YPG).
Mỹ can dự thế nào?
Trong nhiều năm, chính quyền Obama từ chối các kêu gọi Mỹ đóng một vai trò trực tiếp trong cuộc chiến Syria, thay vào đó cung cấp tiền và huấn luyện cho một số nhóm quân. Nhưng Tổng thống Obama đổi ý khi IS lợi dụng hỗn loạn ở Syria để chiếm giữ nhiều vùng đất rộng lớn thuộc Syria và Iraq.
Năm 2014, Mỹ gia nhập liên minh quốc tế chống IS, tiến hành nhiều cuộc không kích và sau đó xây dựng các căn cứ quân sự trên đất Syria để hỗ trợ các chiến dịch tiêu diệt IS ở thực địa.
Người Kurd thành đồng minh của Mỹ như thế nào?
Khi IS lan tràn khắp Syria, YPG nổi lên như một trong rất ít các nhóm vũ trang ở Syria có thể triệt hạ được tổ chức khủng bố này. Khi liên minh quốc tế do Mỹ dẫn đầu tìm kiếm các đối tác ở địa phương trong chiến dịch chống IS thì họ thấy lực lượng dân quân Kurd là lựa chọn an toàn nhất.
Vì sao người Kurd kiểm soát nhiều lãnh thổ?
Nhờ đánh bật IS khỏi miền bắc Syria, lực lượng dân quân Kurd dần dần thiết lập quyền kiểm soát ở các vùng đất chiếm giữ được. Rốt cuộc họ nắm giữ khoảng một phần tư lãnh thổ Syria, gồm hầu hết vùng biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ và các khu vực đông người Ảrập và các nhóm sắc tộc khác.
Lý do Thổ Nhĩ Kỳ muốn hất cẳng người Kurd?
Lực lượng dân quân Kurd này là một nhóm của tổ chức Đảng Công nhân Kurd (PKK) vốn đã tiến hành một cuộc nổi dậy kéo dài nhiều thập niên bên trong Thổ Nhĩ Kỳ, bị cả Ankara và Washington coi là khủng bố.
Thổ Nhĩ Kỳ coi sự kiểm soát của người Kurd ở một vùng sát sườn với mình là mối đe dọa an ninh lớn, và lo ngại khu vực có thể trở thành nơi trú ẩn cho các phần tử trốn khỏi Thổ Nhĩ Kỳ - hoặc bị sử dụng làm bàn đạp cho các mưu đồ tấn công vào lãnh thổ nước này.
Thực tế kể trên đặt Washington vào thế khó: Một đồng minh (Thổ Nhĩ Kỳ) cũng là một thành viên NATO và kẻ thù của chính phủ Syria sẵn sàng đè bẹp một đồng minh khác của Mỹ, đó là lực lượng dân quân Kurd chiến đấu chống IS ở tiền tuyến.
Mỹ giải quyết vấn đề ra sao?
Chính quyền Obama đã giảm nhẹ các mối liên hệ của nhóm dân quân này với PKK ở Thổ Nhĩ Kỳ, khuyến khích nhóm đổi tên và tuyển thêm các chiến binh không phải người Kurd. Nhóm này giờ được gọi là Các lực lượng Dân chủ Syria, và khoảng 40% chiến binh là người Ảrập hoặc từ các dân tộc thiểu số khác, theo ước tính năm 2016 của giới chức Mỹ.
Quân Mỹ bắt đầu hành động như các lực lượng gìn giữ hòa bình, tiến hành tuần tra biên giới, thoạt đầu là đơn phương, sau là tiến hành song song với binh lính Thổ Nhĩ Kỳ.
Thời gian gần đây, Mỹ khuyến cáo giới chức Kurd rút lực lượng khỏi biên giới và phá dỡ các công sự phòng thủ như một cử chỉ thiện chí với Ankara.
Tại sao Mỹ thay đổi đột ngột?
Tổng thống Trump từ lâu đã muốn rút quân khỏi Syria, cho rằng Mỹ phải ra khỏi "các cuộc chiến bất tận". Lúc đầu ông ra lệnh rút quân vào tháng 12 nhưng hoãn kế hoạch này sau khi Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis phản đối bằng cách từ chức.
Lính Mỹ dường như sẽ ở Syria trong một thời gian dài, với việc các tư lệnh Mỹ đảm bảo với phía người Kurd rằng họ có thể giữ gìn hòa bình ở miền bắc Syria trong tương lai gần.
Nhưng ông Trump bất ngờ thay đổi vào ngày 6/10 trong cuộc điện đàm với Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan. Sau đó, ông ra lệnh cho lính Mỹ rời khu vực biên giới.
Quyết định của ông Trump tạo điều kiện cho Thổ Nhĩ Kỳ tiếp cận vùng lãnh thổ của người Kurd và một lực lượng gồm binh lính Thổ Nhĩ Kỳ cùng các tổ chức liên minh bắt đầu chiến dịch tiến sang biên giới Syria hôm 9/10.
Người Mỹ đã rút hết khỏi khu vực?
Chưa. Ban đầu, lính Mỹ rút khỏi một vùng tương đối nhỏ ở biên giới Thổ Nhĩ Kỳ - Syria, tái triển khai tới các đồn ở các khu vực khác thuộc Syria do người Kurd nắm giữ.
Nhưng giữa hỗn loạn từ chiến dịch của Thổ Nhĩ Kỳ (có lần lính Mỹ suýt trúng bom đạn Thổ), Lầu Năm Góc bèn ra lệnh rút hết quân khỏi miền bắc Syria. Lệnh này sẽ được triển khai trong vài ngày. Mỹ sẽ vẫn duy trì một căn cứ nhỏ ở miền nam Syria.
Chính quyền Trump dọa sẽ áp các đòn cấm vận kinh tế lên Thổ Nhĩ Kỳ vì các cuộc tấn công nhằm vào người Kurd. Ngày 14/10, Tổng thống Trump tuyên bố ông dừng đàm phán thương mại với Ankara và tăng gấp đôi thuế đánh vào thép nhập khẩu từ Thổ Nhĩ Kỳ.
Ai được lợi từ quyết định của ông Trump?
Hưởng lợi ngay lập tức là Thổ Nhĩ Kỳ và các nhóm ủy quyền người Ảrập Syria, vì đã giành được 75 dặm vuông vùng lãnh địa mà người Kurd nắm giữ trước đó tính đến cuối tuần qua.
IS có thể cũng được lợi do bất ổn ở khu vực, vì các chiến binh người Kurd không còn đủ sức để canh giữ các trại giam chứa khoảng 11.000 thánh chiến binh IS bị bắt giữ thời gian qua. Người Kurd vận hành hơn chục trại cho các gia đình phải di dời, gồm hàng chục nghìn người, với nhiều trong số đó là vợ con các tay súng IS.
Chính phủ Syria cũng được lợi. Ngày 13/10, các quan chức người Kurd cho phép lính Syria trở lại nhiều khu vực rộng lớn ở miền bắc nước này, nơi họ không hề hiện diện trong hơn nửa thập niên qua.
Iran và Nga – hai đồng minh quốc tế chính của Damascus, cũng giành chiến thắng. Việc Mỹ rút khỏi miền bắc Syria cho phép hai nước mở rộng ảnh hưởng trong khu vực.
