Bằng trí tuệ của mình, Trương Trọng đã thể hiện bản lĩnh của người Việt, đồng thời “dạy” cho vua Hán bài học nhớ đời về trí tuệ và cách ứng xử.
ảnh minh họa
Theo sách Các sứ thần Việt Nam, Trương Trọng là người quận Nhật Nam (vùng đất từ Quảng Bình đến Bình Định ngày nay). Tuy vóc dáng nhỏ bé, Trương Trọng rất thông minh, lanh lợi. Ông được tuyển chọn làm thuộc lại trong quận.
Bấy giờ, nước ta bị nhà Đông Hán đô hộ. Theo lệ hàng năm, các nước chư hầu phải sang Trung Quốc cống nộp cho “thiên triều”.
Sách Cổ Kim thuận ngôn (những lời nói hay xưa nay) của tác giả Phạm Thái cho biết năm 78, Trương Trọng được viên Thái thú Nhật Nam cử sang kinh đô Lạc Dương (nay thuộc tỉnh Hà Nam, Trung Quốc) để tâu bày công việc trong quận lên vua Hán Chương Đế.
Trong buổi chầu đầu tiên, vua Hán thấy Trương Trọng thấp bé, đến từ nơi bị người Trung Quốc xem là “man di” nên tỏ ý khinh thường.
Vua hỏi bằng giọng trịch thượng: "Viên tiểu lại kia, ngươi là người quận nào đến đây?".
Trương Trọng khảng khái đáp: "Thưa bệ hạ, tôi tên Trương Trọng, thay mặt Thái thú quận Nhật Nam vào chầu vua".
Vua Hán buông lời khinh miệt: "Ngươi thấp bé như vậy, người quận Nhật Nam ở đất ’man di’, ai cũng thấp cổ bé họng như ngươi phải không?".
Đám quan lại đang đứng chầu đều cười ầm lên, hùa theo cổ vũ và châm chọc Trương Trọng.
Không hề lúng túng, "người thấp bé" dõng dạc trả lời: "Bậc quân tử cốt hơn nhau về trí tuệ. Bệ hạ muốn dùng người có tài cán hay chỉ muốn đo xương thịt?".
Vua Hán nghe câu trả lời tức lắm nhưng không có lý lẽ để bắt bẻ nên đành im lặng.
Mấy hôm sau, nhân dịp tết Nguyên đán, triều đình mở tiệc chiêu đãi quần thần và sứ giả các nơi về chầu. Trăm quan vào hầu và chúc tết vua, trong đó có Trương Trọng.
Thấy ông, vua nhà Hán nghĩ ngay tới chuyện hôm trước, liền hỏi: "Nhật Nam có nghĩa ’phía Nam Mặt Trời’. Ta nghe nói tất cả nhà cửa của dân chúng ở quận này tất thảy đều quay về phương Bắc để trông thấy Mặt Trời, có đúng phải vậy không?".
Thấy vua Hán kiêu ngạo tự ví mình là Mặt Trời, bắt mọi người phải ngưỡng mộ, sùng bái, Trương Trọng quyết trả miếng.
